Vaclav Havel nie żyje

Nie żyje Vaclav Havel – przywódca czechosłowackiej opozycji, dramaturg, pisarz i reżyser. Po upadku komunizmu ostatni prezydent Czechosłowacji oraz pierwszy prezydent Czech. Do ostatnich dni aktywnie bronił praw człowieka. Zmarł w nocy 18 grudnia w Pradze. Miał 75 lat.

Vaclav Havel to jedna z postaci najnowszej historii Czech i Czechosłowacji. Intelektualista, który najpierw piętnował komunizm. Havel cieszył się szacunkiem za granicą. Aktywnie bronił praw człowieka. Jeszcze w miniony weekend podpisał się pod apelem poparcia dla wszystkich dysydentów na świecie i ochrony wolności w totalitarnych reżimach Azji.

Prezydent Czech Vaclav Klaus w specjalnym komunikacie oświadczył, że Vaclav Havel poprzez swą walkę z komunizmem oraz jako pierwszy prezydent wolnego kraju stał się symbolem współczesnego państwa czeskiego. „Jego osobowość, imię i działalność zasadniczo przyczyniły się do tego, że Republika Czeska tak szybko znalazła się wśród społeczności państw wolnych i demokratycznych” – powiedział Klaus. Nazwał Havla przywódcą „naszej aksamitnej rewolucji”. Klaus za prezydentury Havla pełnił m.in. urząd premiera. Obaj niejednokrotnie reprezentowali skrajnie różne poglądy na różne kwestie polityczne, jak np. podział Czechosłowacji, za którym opowiadał się Klaus, a któremu ostro sprzeciwiał się Havel.

Na Praskim Zamku – obok sztandaru prezydenta i na dziedzińcu – zawisły już czarne flagi żałobne. W poniedziałek przed południem w pałacu prezydenckim zostaną wystawione księgi kondolencyjne.
By uczcić pamięć Vaclava Havla także w poniedziałek wszystkie spotkania w Radzie UE, prowadzone przez polską Prezydencję, będą rozpoczynały się od chwili ciszy.

Specjalny komunikat w sprawie śmierci czeskiego przywódcy wydało polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Jak napisano Vaclav Havel, pisarz i dramaturg, był przywódcą opozycji antykomunistycznej w Czechosłowacji, założycielem Karty 77, działaczem na rzecz praw człowieka, obrońcą prześladowanych przez reżim. Sam w więzieniu spędził pięć lat. Havel współpracował z KOR, Solidarnością, współzakładał Solidarność Polsko-Czesko-Słowacką. Dobrą współpracę z Polską, także w ramach Grupy Wyszehradzkiej, Havel kontynuował po 1989 r., jako prezydent Czechosłowacji, a potem Czech.

Sylwetka wybitnego myśliciela i polityka Czech



Vaclav Havel urodził się w Pradze 5 października 1936 roku w rodzinie inteligenckiej, prowadzącej działalność biznesową. Z tego powodu po drugiej wojnie światowej komuniści, którzy przejęli władzę, uznali go za „burżuja” i utrudniali wybór szkoły. Trafił więc do pracy w laboratorium chemicznym, a szkołę średnią ukończył w trybie wieczorowym.

Wkrótce po maturze debiutował jako literat. Swoje teksty, głównie poezje, w latach 50. i 60. publikował w czasopismach literackich.

Po obowiązkowej służbie w wojsku Havel zatrudnił się jako technik sceniczny w teatrach „ABC” i „Na zabradli”. Już wówczas pisał sztuki teatralne; jego sztukę „Festyn” (z 1963 roku) – wystawił teatr „Na zabradli”. W połowie lat 60. Vaclav Havel ożenił się z Olgą Szplichalovą. Znali się od kilku lat. Vaclav podziwiał jej urodę i pewność siebie. Łączyła ich wspólna pasja – teatr. Związek zaowocował m.in. pisanymi później z więzienia w latach 70. i 80. wieku bardzo osobistymi „Listami do Olgi” („Dopisy Olze”). Pisarz mówił, że listy, choć nie miał pewności, czy dotrą do żony, pozwoliły mu przetrwać w celi, były jego „kotwicą” osadzoną w rzeczywistości. „Nie możesz sobie pozwolić teraz na depresję – pisał wtedy – Poczekaj, aż wrócę do domu! Bądź wesoła, towarzyska, odważna i mądra (przede wszystkim mądra)”.

W okresie praskiej wiosny – próby demokratyzacji życia publicznego w komunistycznej Czechosłowacji z 1968 roku – Havel wystąpił z ostrą krytyką cenzury. Usunięto go za to ze Związku Pisarzy Czechosłowackich. To zmotywowało go do większego zaangażowania się w politykę: stanął na czele organizacji pisarzy niezależnych oraz ogłosił manifest, w którym wzywał komunistów do podzielenia się władzą i przywrócenia systemu wielopartyjnego.

Po wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego i zdławieniu czechosłowackiej próby reform, Havla zwolniono z pracy w teatrze, zakazano publikacji i wystawiania jego dzieł. Zaczął działalność w podziemiu, gdzie powołał wydawnictwo „Edice Expedice”. Kiedy w 1977 roku Czechosłowacja – bez żadnego rozgłosu w mediach państwowych – podpisała Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, grupa czechosłowackich myślicieli, twórców i opozycjonistów powołała Kartę 77, inicjatywę mającą na celu monitorowanie postanowień dokumentu i krytykującą władze państwowe za niedotrzymywanie podpisanych zobowiązań, łamanie praw człowieka i naruszanie swobód. Havel – obok filozofa Jana Patoczki, pisarza Pavla Kohouta, czy dziennikarza Perta Uhla – należał do najważniejszych przedstawicieli Karty i był też jednym z jej pierwszych rzeczników. Za zaangażowanie w jej działalność spędził pięć miesięcy w areszcie śledczym i skazano go w zawieszeniu na 14 miesięcy więzienia. W sumie w komunistycznych więzieniach spędził około pięciu lat. Tam też znacząco pogorszył się stan jego zdrowia.

Gdy w 1989 roku w Czechosłowacji wybuchła aksamitna rewolucja stanął na czele antykomunistycznego Forum Obywatelskiego

(OF). Wkrótce też został prezydentem, jako niekwestionowany lider opozycji antykomunistycznej. Z tego okresu wywodzi się spór Havla z obecnym prezydentem Czech Vaclavem Klausem; obie osobowości ścierały się w kwestiach koncepcji rozwoju kraju, choć łączył ich sprzeciw wobec komunizmu i totalitaryzmu. Później konflikt się pogłębiał. Najwyraźniej dawał o sobie znać w okresie podziału Czechosłowacji na dwa państwa: Havel był za utrzymaniem wspólnoty Czechów i Słowaków, Klaus – już jako premier – sprzeciwiał się temu. Podział kraju z 1993 roku Havel głęboko przeżył i na kilka miesięcy wycofał się z życia publicznego. Wkrótce jednak wrócił na fotel prezydenta Czech, gdy parlament wybrał go na ten urząd. Drugim dotkliwym ciosem była śmierć żony Olgi w 1995 roku. Rok później drugą małżonką Havla została aktorka Dagmar Veszkrnova.

Jako prezydent skutecznie realizował cele aksamitnej rewolucji – pod hasłem „Z powrotem do Europy”. W pierwszej kolejności doprowadził do wyjścia z Czech wojsk Związku Radzieckiego, a w 1999 roku wprowadził kraj do NATO. Za jego kadencji Republika Czeska uczyniła również znaczne postępy w integracji z Unią Europejską. Kontrowersje w kraju – szczególnie wbrew opinii rządu – wzbudzało jego poparcie dla międzynarodowych interwencji zbrojnych w Kosowie oraz Iraku.

Fotel prezydencki Vaclav Havel opuścił w 2003 roku. Wówczas powrócił do pisania, wraz z małżonką powołał fundację swego imienia i działał na rzecz obrony praw człowieka na świecie. W ubiegłym roku wyreżyserował swój pierwszy film na podstawie własnej sztuki „Odejścia” („Odchazeni”), spełniając w ten sposób – jak mówił – swe chłopięce marzenie. W 2003 r. Vaclav Havel otrzymał Medal świętego Jerzego, honorową nagrodę przyznawaną przez „Tygodnik Powszechny” „za zmagania ze złem i uparte budowanie dobra w życiu społecznym ludziom, którzy wykazują szczególną wrażliwość na biedę, krzywdę, niesprawiedliwość i wrażliwość tę wyrażają czynem”.

Vaclav Havel zmarł w nocy 18 grudnia w Pradze. Chorował na raka płuc. Kilka lat temu usunięto mu guz nowotworowy. Cierpiał też na chroniczne zapalenie układu oddechowego.

 

Źródło: PAP